ڀٽ تي زخمي ٿيل فقيرن جا هٿ!

هن جا تمنا رکي هئي ته ڀٽ تي صدين کان لطيف سائينءَ جون وايون، بيٿ ۽ تنبوري جي تارن جون صدائون، سنڌ جي ڪپهه پيل ڪنن تائين، پنهنجن سڀن معنائن ۽ مفهومن سان پُهچن، سا تمنا اُن ڏينهن ڇرڪ ڀري جاڳي پئي هئي، جنهن ڏينهن هن ديس جا ڌڻي سڙي ويل پتنگن جا مقدس لاش کڻي، لکن جي تعداد ۾ پنهنجي محبوب ماڳ مائي ڪولاچيءَ جي شهر ۾ پهتا هئا، هن جڏهن اکيون مهٽي مائي ڪولاچيءَ جي شهر کي ڏٺو هيو ته صدين کانپوءِ هن اطمينان جو ٿڌو شوڪارو رڳي انڪري ڀريو هيو جو سنڌ پنهنجن ڪنن مان ڪپهه ڪڍي اڇلائي ڇڏي هئي ۽ سنڌ جو روح لطيف سائين جي فقيرن جي ”الو ميان“ جي صدا بڻجي چڪو هيو، هن ڏٺو ۽ غور سان ڏٺو ته سنڌ جي اکين ۾ لڙڪ ته هيا ئي پر سنڌ پنهنجي وڃائجي ويل سچ کي ڳولي جُملي عظمتن، فضيلتن ۽ ماڻهپي جي محبوب گڻن سان درندگي واري ديس ۽ عالمي مهذپڻي سان مخاطب هئي.

جوڳي جنهن جُڳن کان هڪ خواب جي ساڀيان لاءِ ڪيئي جوڳ پچايا هئا ۽ هاڻ سندس گودڙيءَ جڏهن المين ۽ اذيتن جي بار سان ڀرجي کانئس کڻڻ کان ڳري ٿي چڪي هئي ۽ هو ڦٽيل ڪُلهن سان بڙ جي گهاٽي وڻ هيٺان بي حال ٿي اچي ويٺو هيو، تڏهن ڪنهن اچي سندس زخمي ڪلهي تي هٿ رکيو هيو ۽ هن جڏهن ڇرڪ ڀري درد جي هڪ دانهن سان مٿي نهاريو هيو، تڏهن لاکو ڦلاڻي کيس ٻکين پئجي ويو هيو، لاکي جي لوڙهه بڙ جي ٿُڙ وٽ پيل هئي ۽ سندس لکي نالي گهوڙيءَ جي هني تي هڪ ڳنڍ رکيل هئي،  هن حيرت مان ڳنڍ ڏانهن ڏٺو ۽ وري لاکي ڏانهن اوجاڳيل نيڻ ارپيائين ته سندس نيڻن مان صدين جو گڏ ٿيل پاڻي بند ڀڃي وهڻ لڳو، لاکي هَني تي رکيل ڳنڍ کولي ۽ جوڳي جي زخمي ڪلهن تي ڄمي ويل رت کي صاف ڪري کيس پَٽيون ٻڌڻ لڳو ۽ جڏهن جوڳيءَ جي سموري وجود جي زخمن تي پها رکجي چڪا، تڏهن جوڳي گهري ننڊ لاءِ اَهلِي پيو ۽ جڏهن جاڳيو ته سندس مٿو لاکي جي گوڏي تي رکيل هيو، جوڳي ڇرڪ ڀري اٿيو ۽ لاکي جي قدم بوسي ڪرڻ چاهيائين ته لکي هِڻڪار ڪئي ۽ بڙ ۾ ويٺل ڳِجهُن، ڪانگن، بازن ۽ چٻرن ۾ اهڙو ته ٽاهه پيو جو وري نه موٽڻ لاءِ اُڏاڻا ۽ بڙ جي پورن مان واسينگ، وِڇون ۽ ڀَٽوُن ٻاهر نڪتا، جوڳي اڌ ۾ رهيل قدم بوسي ڇڏي، گودڙيءَ اندر المين ۾ وڃائجي ويل مُرلي ڪڍي وڄائڻ لڳو ته واسينگن ۾ وٽ پوڻ لڳا ۽ لاکي لوڙهه جي مُٺئي ۾ هٿ وجهي لکيءَ تي لانگ ورائي ۽ جوڳي لَهرو ڏيندي لکيءَ ڏانهن لؤڻو هنيو ته سندس نيڻن کي ڏور ڏور تائين لکيءَ جي سنبن جي اڏايل ڊُسِڙ پسڻ لاءِ ملي ۽ جوڳيءَ جون ڦوڪيل مِٽوُن ڍريون ٿيون، مرليءَ جا لهرا ماٺ ٿي ويا ۽ واسينگن بڙ جي پورَنِ ۾ ورڻ شروع ڪيو.

جوڳي، جنهن جي زخمن کي لاکو پها رکي ويو هيو، اهو بڙ جي ٿُڙ کي ٽيڪ ڏيئي اَهلي پيو، ان وچ ۾ لاکو مائي ڪولاچيءَ جي شهر ۾ لکين ماڻهن جي هجوم سان مخاطب هيو ۽ سندس اڳيان لکين ماڻهن سان گڏ پتنگن جا ٻه معصوم لاش به پيل هئا.

هوڏانهن لطيف سائين جي فقيرن دنبورا سنوان ڪري صدا هنئي:

پتنگ چائين پاڻ کي، ته اچي آڳ اجهاءِ

پچڻ گهڻا پچائيا، تون پچڻ کي به پچاءِ

واقف ٿي وساءِ، آگ نه ڏجي عام کي.

فقيرن جا هٿ ڏڪي رهيا هئا ۽ تنبوري جون تارون تپي باهه ٿي فقيرن جي آڱرين کي لهولهان ڪري رهيون هيون ۽ سنڌ صدين کانپوءِ پهريون ڀيرو پنهنجي ڏکيءَ ڏيل سان، ڪراڙا هٿ نرڙ تي رکي لاکي، لَکي، لوڙهه ۽ لکين ماڻهن جي سمنڊ ۾ ٻن لاشن کي ڏسي رهي هئي پر هن ڀيري الاءِ ڇو ڪو ڳوڙهو وهائڻ بدران، گُهنجيل چهري ۽ ٺوٺ ٿيل چپن سان مسڪرائي رهي هئي، سندس اداس اکين ۾ ڪوبه ڳوڙهو نه هيو ۽ سنڌ پنهنجا ڪراڙا هٿ مٿي کڻي لاکي جي چهري کي چمي ڏيئي اڃا سُڪل ڇاتيءَ سان مس لاتو ته ڀٽ تي فقيرن ٻيو بيٿ ڏنو ۽ سندن آڱرين مان هاڻ رت چوئاڪا ڪري وهڻ لڳو:

لاکو لوڻي آئيو، هٻي پيئي هاڪ

پانور ڪنا پڇڙي، ڏونگر پئي ڏاڪ

اٺيون ۽ عراق، گڏيا نه گئون ٿيا.

هاڻ فقيرن جو وجدان پنهنجي انتهائن کي ڇُهڻ لڳو ۽ کين آڱرين مان وهندڙ رت ۽ دنبوري جي تتل تارن جو ڪو احساس ئي نه رهيو ۽ فقير لاکي جي نئين جنم تي مست الست ٿي مرشد کي ڄڻ مبارڪ ڏيڻ لڳا:

ٻَني ٻهڻ نه ڏي، جهُري ويئي جهوڪ

لوڻي مٿان لوڪ، لاکي لک لڏائيا.

اڃا فقيرن اهو بيٿ ڏيئي بس ڪيو ته جوڳيءَ جي گودڙيءَ مان المين جا لاش ڦٿڪندا ڪِرندا ويا ۽ جوڳي ڇرڪ ڀري اٿيو ته سندس نظر سموري دنيا جي حيرتن تي پئي، جوڳيءَ ڏٺو ته دنيا حيرت مان سنڌ کي ڏسي رهي آهي ۽ سوچي رهي آهي ته هيءَ ڪهڙي ڌرتي آهي، جيڪا هڪ دهشتگرد خطي ۾ هئڻ باوجود سڙيل لاشن سان دنيا کي امن جا پيغام ڏيئي رهي آهي!!؟ هيءَ ڪهڙي مِٽي آهي، جنهن جا جنميل ماڻهو انيڪ اذيتن ۾ هوندي به امن ۽ برابريءَ جون صدائون بلند ڪري رهيا آهن!!؟ ۽ دنيا هن ديس تي حيران ٿئي ٿي ته هي ماريل، ساڙيل، ڦريل، لٽيل ۽ وحشتن جي وات ۾ پيل ڪير ماڻهو آهن، جيڪي طاقت ۾ هوندي به محبتن جا گل آڇي رهيا آهن ۽ جوڳي دنيا جي حيرتن کي ڏسي ڀٽ ڏانهن ڪراڙا نيڻ کڻي ٿو ته فقير جوڳيءَ جي نهار جو جواب ڏين ٿا:

نوري ۽ ناري، جوڳيئڙا جهان ۾،

ٻري جن ٻاري، آءُ نه جينئندي ان ري.

جوڳيءَ کان فقيرن جي اهڙي موٽ تي ڇرڪ نڪري وڃي ٿو ۽ سوچڻ لڳي ٿو ته لطيف سائين جا صديون اڳ جوڳين سان ڪيل پنڌ اجايا ڪيئن ٿا وڃي سگهن ۽ رام ڪلي بي معنيٰ ٿئي سو ڪٿان ممڪن آهي!!؟ جوڳي ٿڌو شوڪارو ڀري اطمينان سان گودڙي ڪلهي ۾ وجهي گنجي ڏونگر وارو گس وٺي ٿو ته سندس ڪنن تي هي آلاپ پون ٿا:

پيئي جن پرک، گنجي ڏونگر گام جي،

واري سڀ ورق، لوچي لاهوتي ٿيا.

جوڳي پنڌ ڪندو رهي ٿو ۽ بڙ تان اڏاڻل ڳجهن، ڪانگن ۽ چٻرن جا اجلاس شروع ٿي وڃن ٿا پر هو ڪوبه فيصلو نه ٿا ڪري سگهن، ڳِجهون سنڌ جي ماس کي جيئري پٽڻ جون صلاحون ڏين ٿيون ته ڪانگ وري سنڌ جون اکيون ڪڍڻ لاءِ چون ٿا پر چٻرا ڪجهه ٻي طرح سوچين ٿا، جو هو سمجهن ٿا ته هاڻ سنڌ جو ماس پٽڻ ۽ اکيون ڪڍڻ ايترو سولو نه آهي، تنهنڪري ڪنهن ٻي رٿابنديءَ جو چئي اجلاس ملتوي ڪرڻ جي صلاح ڏين ٿا.

هوڏانهن جوڳي اڃا علي بندر جي جهريل نشانن وٽان مس اڳتي ٽَپي ٿو ته کيس ڪڍڻ جي معصوم ”مقدس“ سان ٿيل بربريت جي ڪرڀناڪ خبر ملي ٿي ۽ سندس ڪلهي مان گودڙي ڪري پئي ٿي ۽ مرلي ڇيتيون ڇيتيون ٿي وڃي ٿي ته مٿان فقير ڏانهس هيءُ بيت موڪلين ٿا:

بندر جا ڀئي، ته سکاڻيا مَ سمهو

ڪپر ٿو ڪن ڪري، جينئن ماٽيءَ منجهه مهي

ايڏو سور سهي، ننڊ نه ڪجي ناکئا!

۽ جوڳي وري اٿي ٿو ۽ ڪريل گودڙيءَ ۾ زريون زريون ٿي ويل مُرلي وجهي پنڌ پوي ٿو ۽ سوچي ٿو ته هن ديس خلاف هاڻ مذهبي نفرتن، سماجي اذيتن ۽ هر طرح جي سازش جا مَنڊَ منڊبا پر اهو ان اطمينان سان پنڌ ڪري ٿو ته صديون اڳ ڀٽ تان جا صدا بلند ٿي هئي، ان جڏهن هاڻ عملي روپ اختيار ڪيو آهي ته هاڻ انهن صدائن جو ڪنڌ ڪير به لاهي نه سگهندو، هو سوچيندو جڏهن هڪ شهر وٽان لانگهائو ٿئي ٿو ته اتي سنڌ، مسجد ۽ مندر وارين نفرتن خلاف روڊن تي اڀ ڏاريندڙ صدائون بلند ڪندي ملي ٿي ۽ جوڳيءَ جي چهري تي مسڪراهٽ پکڙجي وڃي ٿي ۽ هو گنجي ڏونگر جي بلڪل ويجهو پهچي وڃي ٿو ۽ هڪ ڀيرو وري لطيف سائين جا فقير جوڳيءَ کي گنجي ڏونگر متعلق ٻڌائين ٿا:

پيئي جنين باس، گنجي ڏونگر گام جي

ڇڏي سڀ لباس، لوچي لاهوتي ٿيا.

۽ جڏهن جوڳي گنجي ڏونگر تي پهچي ٿو ته کيس ان بيت جي مفهوم جي ڪجهه ان طرح خبر پئي ٿي ته هن ديس جي لوچ هاڻ سڀن شڪستن کان مٿاهين ٿي چڪي آهي ۽ هو سمجهي وڃي ٿو ته هاڻ هن ديس کي ڪابه وحشت وات ۾ وجهي نه سگهندي ۽ جڏهن جوڳي گنجي ڏونگر جي رازن ۽ رمزن کي سمجهي وٺي ٿو ته هڪ ڀيرو وري گودڙي ڪلهي ۾ وجهي پنڌ پئي ٿو ۽ سمجهي وڃي ٿو ته:

پيو جن پرو، گنجي ڏونگر گام جو،

ڇڏي کيٽ کرو، لوچي لاهوتي ٿيا.

۽ پوءِ جوڳي هلندو وڃي ٿو، انهن آڏ تراڇن، آهڙن ۽ ڏونگر جي ڏاڪن تان، جتان سنڌ جي سسئي پنڌ پچايا هئا.....قصو نا تمام.

ھڪ وڇڙي ويل وقت جو نوحو....

ھي ان دور جي ڳالھ آھي جڏھن سنڌ جي نوجوانن جي اکين مان آدرشن جي آڳ نڪرندي ھئي، سنڌ يونيورسٽيءَ جي سينٽرل لائبريريءَ پٺيان قاسم جي ڪينٽين تي نوجوان جي ھٿن ۾ ڳاڙھن جلدن وارا ڪتاب ۽ بحثا بحثي جا رنگ الڙ جوانين کي آدرشن جي تڪميل لاءِ بيتاب رکندا ھئا ۽ انھن ئي ڏينھن جي ڳالھ آھي جو آءُ لال بتيءَ جي گيٽ کي الاءِ ڇو گھوريندي گاڏي کاتي وڃي ريڙھن تي پيل سَستن ڪتابن کي اٿلائيندو ھوس ۽ ڪڏھن ته چاھيندي به ڪو ڪتاب خريد  ڪري نه سگھندو ھوس جو واپس ڄامشورو رَسَڻ لاءِ ايس آر ٽي سي بس جي ڀاڙي جو مسئلو پيدا ٿي پوندو ھيو. اسان انھن ماڻھن مان نه ھئاسين جيڪي ڀڳل بسن جي ڪراڙن ڪنڊيڪٽرن کي ڪرايو نه ڏيندا ھئا نه ڪي اسان انھن مان ھياسين جي ڪينٽين تي مفت ۾ ماني کائي ڌوٻيءَ کان وڳا استري ڪرائيندا ھئا، اسان کي سيکاريو ويو ھيو ته آدرشن جي تڪميل لاءِ ڪردار پھريون شرط آھي، شايد تڏھن ته اسان جون محبتون به اکين جون سرحدون پار نه ڪري سگھنديون ھيون ۽ اسان کي صرف ٿڌا شوڪارا ئي نصيبن ۾ ھوندا ھيا. ان دور جو به پنھنجو رومانس ۽ پنھنجون وارتائون ھونديون ھيون، ڪينٽين تي دال سان ماني رڳي ان ڪري کائبي ھئي جو پئسا بچائي ڪتاب وٺڻا ھوندا ھئا ۽ پوءِ ڪيئي ڪتاب ورتاسين، پڙھياسين ۽ پڙھاياسين.

ھاڻ ڪتاب سنڌ جي نوجوانن لاءِ ڪنھن نئين ديس کان آيل اوپرن ماڻھن وانگر ٿي پيا آھن، بحث جو موضوع ھاڻ قومپرستي،جمھوريت، سرمائيداري ۽ سوشل ازم نه پر ڊپارٽمينٽ جي اُھا ڇوڪري بڻجي پئي آھي جيڪا ٽائيٽ جينس جي پينٽ ۽ سنھڙي ڪڙتي سان ڪاريڊورس ۾ اجايا چڪر ڪاٽي ٿي، چاھتون ته اسان واري دور ۾ به ھونديون ھيون پر انھن چاھتن ۾ به ڪنھن ڇوڪري جي جسماني بناوت کان وڌيڪ ان جي آدرشي اڏار ھوندي ھئي ۽ ھا اھڙيون نينگريون به پڙھنديون ھيون جيڪي ڪچھريءَ ۾ ڀٽائي جي بيتن سان محبت جي تشريح ڪنديون ھيون ۽ اھا تشريح رڳي ٻن وجودن جي ميلاپ تائين نه پر ان کان گھڻو اڳتي محبت ۽ انقلاب جي سنگم سان تبديليءَ جي تصور کي حسين بڻائي ڇڏيندي ھئي. مونکي اھا نينگري ياد آھي جيڪا لطيف جو سُر سامونڊي پڙھي وڇوڙي ۽ ميلاپ تي جڏھن ڳالھائيندي ھئي تڏھن اسان سڀ اندر ئي اندر ۾ ان نينگري مٿان عاشق ٿي پوندا ھئاسين ۽ اھو عشق اڄ به وجود جي ڪنھن ڪنڊ مان ائين جھوتُون ڏيندو آھي جو ڄڻ ته ان نينگريءَ کي اڃان تائين ڪو وڻجارو نه مليو ھوندو، دل جي دنيا وٽ وقت جي شايد ڪا به معني نه ٿي ھجي!

۽ پوءِ ڪَلَ ئي نه پئي جو گھڻو ڪجھ بدلجي ويو، جن ھٿن ۾ ڪتاب ھوندا ھيا ھاڻ انھن ھٿن ۾ موبائلون آھن، رڳي اھو نه پر  ھاڻ ته وارن ۽ ڪپڙن جي ڪٽنگ به انڊين فلمن جي اداڪارن واري ٿي پئي آھي، تبديلي نه ته مِھڻو آھي ۽ نه ئي ڪا خراب ڳالھ ، اِھا تبديلي ارتقا جو حصو ھوندي اڻٽر آھي پر جي تبديلي بجاءِ تباھي ٿئي ۽ اسان جي وجود جو ڪچو گھر  پڪو ٿيڻ بجاءِ  زمين دوز ٿيڻ لڳي ته پوءِ سنڌ جي وجود مان ھڪ درد ڀري رِيھ ته ضرور نڪرندي ۽ سنڌ ھاڻ پنھنجن نوجوانن جي اَرڪانن تي ريھون ڪري رھي آھي جو جنھن ديس جا آدرش وارَن جي فلمي ڪٽنگ ۾ گم ٿي وڃن ۽ محبتون آدرشن جي مقدس لباس بجاءِ رڳي جنسي بک جو روپ ڌارين توڙي سياست محض دنڌو ٿي وڃي ته پوءِ سنڌ پنھنجي پِيڙا جي دانھن ڪنھن کي ڏئي؟ ۽ ڪنھن کي چوي ته ھاڻ منھنجو اولاد حق موجود ۽ جيئي سنڌ چئي ملڻ بجاءِ ھاءِ، ھيلو چئي ھڪ ٻئي سان ملي ٿو ۽ موبائلن تي ميسيج موڪلي ٿو ۽ سنڌ سوچي ٿي ته ڇا موبائيل تي حق موجود ۽ جيئي سنڌ نه ٿي لکي سگھجي؟ يا پئڪيجن جي دنيا رڳي جنسي ڪچھري جي لاءِ خلقي وئي آھي؟ ڇا پئڪيجن جي ان دنيا مان ڀورو ڀيل جي تذليل ڪيل لاش تي نه ٿو ڳالھائي سگھجي يا وري سنڌ اندر انتھائي تيزيءَ سان وڌندڙ جنون ۽ ڳوٺن تائين پھتل ۽ پڙھائي ويندڙ انتھا پسندي تي ڪچھري نه ٿي ڪري سگھجي؟. سنڌ جنھن جي وجود جي زري زري تي ويرين جا واجھ وڌل آھن، جنھن جي وجود کي ڀوتارڪي جھان چيريندو، ڦاڙيندو فنا ڪري رھيو آھي، جنھن جا لکين ٻار اسڪول وڃڻ کان محروم آھن، جنھن جون 70 سيڪڙو عورتون خوراڪ جي کوٽ جو شڪار ھوندي روزانه ڪيتريون ئي ويم دوران مري وڃن ٿيون، جنھن ديس وٽ اڻ ڳڻيا وسيلا ھئڻ باوجود ھٿن ۾ ڪشتو آھي ته ان ديس جي نوجوانن وٽ رڳي ٽائيٽ جينس وارا آدرش ھجن ته پوءِ سنڌ رڳي حيران نه پر ريھون ڪرڻ جو به حق رکي ٿي.

سنڌ به ائين ئي پيڙا ۾ آھي جيئن ٻھراڙيءَ جو ماڻھوءَ  اولاد نه ٿيڻ تي پيڙا مان گذرندو رھندو آھي ۽ پنھنجي خاندان جي نشاني پيدا نه ٿيڻ تي پريشان ھوندو آھي ۽ گَھر جون وڏيون، ننھرن کي نڀاڳي ھئڻ جا تعنا ڏينديون آھن، تيئن سنڌ به شايد پريشان آھي ته سندس آدرشي نسل جون مائون سَنڍُ ڇو بڻيو آھن؟ ڇا انھن آدرشي انسان جيڪي سنڌ جي اميد ھئا، ھڪ يقين جھڙو آسرو ھئا، جن جي قلمن ۽ زبانن جي لفظ لفظ مان جياپي جھڙا پَڪَ وارا ٻول ٻڌبا ھئا، جيڪي جذبن کي جَلا بخشيندا ھئا، انھن پنھنجو ڪو به شعوري نسل پوئتي نه ڇڏيو؟  ڇا ھاڻ اھڙو ڪو به استاد پيدا نه ٿيندو جيڪو ڪنھن شاگرد جي پيءُ وٽ پھچي ان کي ھوشيار ڪندو ھيو ته تنھنجو پٽ پڙھائي تي توجھ نه ٿو ڏئي، ان مٿان نظر رکُ! ڇا ھاڻ اسان جا ادارا اھڙا پروفيسر پيدا نه ڪندا جيڪي شاگردن جا صوبيدار نه پر يار ھوندا ھئا، ڪالھ جي ته ڳالھ  آھي جو فلاسافيءَ جو سر جاويد ڪلاڪن جا ڪلاڪ ويٺو ڏاھپ تي ڳالھائيندو ھيو ۽ سندس ڪمري تي به شاگردن جا بي رحم سوال ميڙو مچايو ويٺا ھوندا ھئا، ھاڻ ته پروفيسر جيجي خيري( پروفيسر خيرالنساءِ جعفري) به نه رھي آھي جا پَن جي ٻيڙي دکائي ڇوڪرن کي چوندي ھئي ته “ ڇورا مون تي عاشق ٿيا آھيو ڇا؟ خبر اٿم ته انسان جو وڏو مسئلو پيٽُ ۽ پيٽَ کان ٿورو ھيٺ آھي”، ۽ جيجي خيريءَ جي ڪلاس جا ڇوڪرا انتظار ڪندا ھيا، سچ به اُھو ھڪ خوبصورت منظر ھوندو ھيو، نفسيات جي پروفيسر جا سمجھندي ھئي جوانين جي نفسيات کي ۽ ان وقت شاگردن جو پنھنجي استاد کان  خوف به ھڪ  حسين خوف  ھوندو ھيو، ھڪ اھڙو ڀوء جيڪو ماءُ ۽ پيءُ کان ٿيندو آھي.......

۽ ھاڻ! تعليمي ادارا ته ڇا پر سنڌ به خود سنڌيءَ جي “ماٺ ڀلي” واري پھاڪي جھڙي بڻجي پئي آھي ۽ اسان سڀ ماٺ جي مصلحتن جي اڏيءَ تي ڪُسجي رھيا آھيون ۽ ڪو به حليم بروھي نه رھيو آھي جيڪو ڪنھن جي به پرواھ کان سواءِ اھڙو سچ ڳالھائي ۽ ڏاھپ جي اڏار لاءِ اھڙا ڏَسَ ڏئي جو اسان مان ھر سمجھ ڀريو پنھنجي اندر ۾ حليم بروھي ٿي ھَلي، تڏھن ته سنڌ سوچي ٿي ته ھي ڪھڙي جديديت آھي جنھن منھنجي روح جو ساھ ئي منجھائي ڇڏيو آھي. sindhi_chandio@hotmail.com

ملڪ اندر پيدا ٿيل بحرانن جو انت ڪٿي ٿيندو؟

                                               

پاڻ ان ديس جا رھواسي آھيون جتي قانون جا ڪتاب تڏھن کلندا آھن جڏھن قانون وڏن محلن جا در کڙڪائڻ لڳندو آھي ۽ پوءِ قانون ۽ آئين جون تشريحون، صوبائي خود مختياريون ۽ صوبن جي حقن تي ڌاڙن جي ڳالھ ٿيڻ لڳندي آھي ۽ اھا ڪيڏي نه حيرت جي ڳالھ آھي ته قائم علي شاھ کي صوبائي خود مختياري ۽ سنڌ سان ذيادتين جي ڳالھ تڏھن ياد آئي آھي جڏھن نيب، ايف.آءِ.اي ۽ رينجرس ڪرپشن ۽ امن امان لاءِ انھن ڌرين جا در کڙڪايا آھن جيڪي ڌريون عوام جو رت چوسي ملڪ جي  امير ترين ماڻھن جي لسٽ ۾ شامل ٿيون آھن. پاڻ اھو بلڪل نه ٿا چئون ته اھي ڄاڻايل رياستي ادارا پاڪ صاف ۽ مسجد جا ڪک آھن ۽ انھن جو عوام لاءِ اوچتو ھيانءُ ڇِڏڻ شروع ٿيو آھي ۽ پاڻ اھو به سمجھون ٿا ته ھي سمورو لقاءَ اصل ۾ رياستي تضادن جو اھو اظھار آھي جنھن جا پيرا ھن ملڪ جي ٺھڻ واري تاريخ يا ٺھڻ کان اڳ وارن مستقل مفادن تي اچي دنگ ڪن ٿا. ڳالھ جيڪڏھن سولي ڪجي ته اھا ڪجھ ھن طرح وڃي بيھندي ته ھن وقت خاص طور سنڌ ۽ عام طور ملڪ اندر نيب ايف. آءِ. اي ۽ رينجرس جون ڪاروايون پنھنجي پيش منظر ۾ ڪرپشن، امن امان، دھشتگردي ۽ ملڪ دشمن عنصرن خلاف ڏسجي رھيون آھن ۽ ڪنھن حد تائين ائين آھي به پر پنھنجي ڪُلي شڪل ۾ ان جو پس منظر ٻيو به آھي.

اسان جھڙين رياستن اندر ادارن وچ ۾ تضاد جون مک ٻه صورتون ٿين ٿيون، جنھن ۾ ھڪ صورت عوامي مفادن ۽ ٻي صورت ادارن اندر ويٺل ماڻھن جي ذاتي مفادن تي مبني ھجي ٿي جڏھن ته رياست جي دائميت واري ڳالھ تضادن باوجود سڀن جي ايجنڊا تي ٿوري گھڻي فرق سان ساڳي  ھجي ٿي. جيڪڏھن پاڻ انھن نقطن تي غور ڪريون ته ڳالھ ڪجھ ھن طرح سامھون ايندي ته ھي رياست پنھنجي وجود کان وٺي عوامي رياست ان ڪري به نه آھي جو اڄ به مجموعي طور تي ھڪ خاص صوبي جو عوام ھن ملڪ جو اصل مالڪ ھوندي ننڍين قومن جي وسيلن تي پلبو رھيو آھي بلڪه اھو چوڻ اڃان به وڌيڪ مناسب ھوندو ته ھن ملڪ جو وجود ئي عوام دشمن قوتن جي مفادن ۽ ھتان جي تاريخي قومن جي استحصال لاءِ پيو ھيو ۽ اھا پاڻ سڀن کي خبر آھي ته ھتان جون ننڍيون قومون ملڪ ٺھڻ کان وٺي ان خواب جي ساڀيان لاءِ دانھون ڪنديون رھيون آھن جنھن خواب ۾ سندن وجود، قومي سڃاڻپ، بقا ۽ ترقيءَ جا واعدا ڪيا ويا ھئا پر اڄ تائين انھن قومن جو آواز ٻڌڻ بجاءِ انھن کي ملڪ دشمن سڏي تباھي جا سڀ رستا اختيار ڪيا ويا آھن ۽ انھن قومن ۾ خاص طور سنڌي قوم سڀن کان وڌيڪ نه رڳي ڀوڳيو آھي پر وسيلن سان مالا مال ھوندي به ان ھنڌ تي پھچائي وئي آھي جو ھاڻ سنڌ جو ماڻھو پنھنجي بقا جي سنگين خطري ۾ گھيريل آھي. اھڙي طرح ٿوري گھڻي فرق سان ھن ملڪ جون ٻيون قومون به استحصال جون شڪار آھن ۽ اڄ تائين ھن ملڪ ۾ حقيقي عوامي جمھوريت اچڻ بجاءِ ھي ملڪ جاگيردارانه جمھوريت ۽ بدترين آمريت ھيٺ پيسجندو رھيو آھي جنھن جو مقصد اھو به وٺي سگھجي ٿو ته ھي جھيڙو ڪنھن به صورت ۾ عوامي حقن جو جھيڙو نه پر جاگيردارنه جمھوريت ۽ آمريتي قوتن جو جھيڙو آھي جنھن جو اظھار موجوده صورت ۾ سامھون اچي رھيو آھي جو آصف زرداريءَ کان وٺي نواز شريف کي جمھوريت جو دردناڪ اونو ٿي پيو آھي ۽ حڪومت ۾ ھوندي به مظلوميت، قانون ۽ اختيارن جون حدون ھڪ ٻئي کي ياد ڪرايون پيون وڃن.

ڇا ڀلا اھا سادي  ڳالھ ڪنھن کي سمجھ ۾ نه ايندي ھوندي ته سرڪار يا رياستي ادارن کي رڳي  بي بي سي جي رپورٽ کان پوءِ پتو پيو آھي ته ايم ڪيو ايم ملڪ دشمن ۽ ھندستاني ايجنسي “را” کان مدد وٺي رھي آھي؟  يا کين اھا خبر ھاڻ پئي آھي ته ملڪ ۾ وڏي پيماني تي مٿئين سطح کان وٺي ھيٺئين سطح تائين ڪرپشن ٿي رھي آھي؟ اھڙي طرح انتھا پسندي يا دھشتگردي جي پاڙن تائين رياست جي رسائي حاصل نه ھئي؟ ھي ملڪ پنھنجي ڪيترين ئي ڪيفيتن ۾ حيرتن جو ملڪ آھي ۽ عوام سان دوکن جي سلسلي ۾ ھن ملڪ جي تاريخ به پنھنجي جدا انوکائپ رکي ٿي. پاڻ سڀن عام ماڻھن کي ئي خبر آھي ته ايم ڪيو ايم ھڪ دھشتگرد تنظيم آھي ۽ ايم آر ڊي تحريڪ کان پوءِ ايم ڪيو ايم جو وجود ئي سنڌين کان پلاند طور وجھايو ويو ھيو ۽ پاڻ سڀن کي اھا به خبر آھي ته انتھا پسندي ۽ دھشتگردي جا بنياد ئي ھن رياست پاڻ وڌا ھيا. ڀلا اھا ڳالھ ڪنھن کان لڪل ھئي ته ملڪ جي چپي چپي تي مدرسن ۾ ڇا ڪيو پئي ويو ۽ اڃان تائين ڇا ڪيو پيو وڃي؟ ضيائي مارشلا واري دور ۾ مجاھدن کي پالڻ ۽ عالمي سرمائيدار لاءِ استعمال ٿيڻ جي سزا ھن وقت به ملڪ جو معصوم عوام ڀوڳي رھيو آھي ۽ ملڪ جون بازارون ۽ مقدس جايون رت سان رنڱيون پيون آھن ۽ رڱجي رھيون آھن سو جيڪڏھن ڏٺو وڃي ته ھن وقت جو جھيڙو ڪو عوامي حقن بجاءِ اصل ۾ ڪالھ جي اتحادي سول ۽ عسڪري ڌرين جي وچ ۾ اڄ جو اھو جھيڙو آھي جنھن ۾ مفادن واري آخري جنگ ساھ کڻي رھي آھي ۽ پڻ ڏاھن ماڻھن واتان اھا ڳالھ به ٻڌڻ لاءِ ملي ٿي ته ھن جھيڙي جا پيرا خطي اندر پيدا ٿيل ڇڪتاڻ ڏانھن به وڃن ٿا بس ان جھيڙي جي اظھار ۾ تبديلي ڪجھ ھن طرح آئي آھي جيئن ڪي گھاٽا يار وڙھي ھڪ ٻئي جا سڀئي عيب ظاھر ڪندا آھن يا کڻي ائين چئجي ته چورن جي ويڙھ ۾ ڀاڳين جو ڀلو ٿيندو آھي ۽ ھن وقت به اھا ساڳي صورتحال آھي جنھن ھڪ ڌر طرفان  ڪرپشن جا عيب ظاھر ڪيا پيا وڃن ته ٻئي ڌر طرفان اختيارن جي حدن جون دانھون ڪري گڏ ڪيل مال ۽ اقتداري مزن کي بچائڻ جون ڪوششون ڪيون پيون وڃن.

مٿين ڳالھين باوجود ھڪڙي ڳالھ بھرحال سڀئي عقلمند ڌريون ڪري رھيون آھن ته ھن مفادن واري جنگ ۾ اھا ڳالھ به موجود آھي ته ڊگھي عرصي کان وٺي خراب حڪمراني، عالمي قوتن لاءِ استعمال ٿيڻ، دنيا اندر اڪيلائي جو شڪار ٿيڻ سميت رياست کي سنگين خطرن سبب به ھتان جون اصل قوتون معاملن کي ڪنھن حد تائين درست ڪرڻ گھرن ٿيون ته جيئن رياست جي وجود کي قائم رکي سگھجي جو سڀن ڌرين جي مفادن جو ميدان بھرحال رياست جي قائم ھجڻ ۾ آھي پر بدقسمتي سان ان سموري صورتحال ۾ بنيادي قدمن کڻڻ بجاءِ روايتي جنگي ۽ پراڻي طريقئه ڪار کي اختيار ڪيو پيو وڃي جنھن جا نتيجا بھرحال ڪنھن چڱائي جي صورت ۾ اچڻ جا امڪان گھٽ آھن جو ڪرپشن ملڪ جي رڳ رڳ ۾ ڦھلجي چڪي آھي، دھشتگردي رڳي وارڌاتن نه پر ھڪ سوچ جو نالو آھي جنھن کي ھڪ سوچ سان ئي ختم ڪري سگھجي ٿو ۽ دشمن ملڪن کان مقامي تنظيمن طرفا مدد وٺڻ کي روڪڻ جو حل بھرحال موجوده  جنگي طريقئ ڪار بلڪل به نه آھي.

ان ڪري ڪيترا ڏاھا ماڻھو ان ڳالھ تي متفق نظر اچن ٿا ته ھن رياستي، حڪومتي، سماجي، عوامي ۽ قومن جي بحران جو حل صرف ان ۾ آھي ته ھن ملڪ ۾ سڀ کان پھريان قومن کي تسليم ڪري انھن جي تاريخي حقن جي تحفظ جي ضمانت ڏيڻي پوندي، ويندي ھاڻ ته اھي مطالبا به سامھون اچي رھيا آھن ته ھن ملڪ لاءِ ھاڻ ھڪ نئين معاھدي جي اشد ضرورت آھي سو جيڪڏھن معاملا ٺيڪ ڪرڻا آھن ته پوءِ ملڪ جي ڪرپٽ ماڻھن خلاف بي رحم احتساب ڪري لٽيل دولت عوامي مفادن لاءِ استعمال ڪري رياستي ادارن کي عوامي حمايت حاصل ڪرڻي پوندي ٻي صورت ۾ حالتن جي سنگيني ھڪ اھڙي بحران جي شڪل پيش ڪري رھي آھي جنھن ۾ گھڻو ڪجھ وڃائجي به سگھجي ٿو. آخري ڳالھ ته قائم علي شاھ رينجرس کي سنڌ اندر نه رھڻ جھڙو حڪم ڪڏھن به نه ٿو ڏئي سگھي جو اھو نه رڳي سندس وس جي ڳالھ نه آھي پر ھن ملڪ اندر عسڪري قوتون ئي اصل طاقت جو محور آھن.sufighulamrasool@gmail.com   Publiahed in daily koshish Hyderabad dated 9^th July 2015

اسلام آباد واري تماشي جي تيزيءَ سان بدلجندڙ صورتحال.

اسلام آباد واري تماشي جي تيزيءَ سان بدلجندڙ صورتحال.

                                        غلام رسول چانڊيو.

ملڪي صورتحال جنھن تيزيءَ سان تماشي واري  شڪل اختيار ڪري  رھي آھي ان مان لڳي ائين رھيو آھي ته گھڻو ڪجھ بدلجڻو آھي رڳي اھو نه پر ھن  تماشي ملڪ جي سياسي تفريق کي به ظاھر ڪري وڌو آھي، چوڻ وارا چون ٿا ته جيڪڏھن سنڌ جا ماڻھو اسلام آباد ۾ اھڙي حرڪت ڪن ھا ته انھن سان ڪھڙو حشر ٿئي ھا!؟ پر اھا ڪيتري نه عجب جي ڳالھ آھي جو عمران خان ۽ ڊاڪٽر قادري جي سلسلي ۾ ملڪ جون مڙئي سگھاريون ڌريون باقائده ڌر بڻيل آھن ۽ کلي طرح ھڪ ٻئي جي سامھون ٿي بيٺيون آھن ته ٻئي طرف اردو ميڊيا جا به وکا پڌرا ٿي پيا آھن ته اھي پروفيشنلزم بجاءِ ڪنھن جي ايجنڊا تي ڪم ڪنديون رھيون آھن!!

ھن ڊرامي جا ھونئن ته ڪيترا مقصد ۽ مامرا آھن پر ماڻھن جو خيال آھي ته پنجاب ۾ ڪجھ ماڻھن جي مرڻ تي ايترو وڏو تماشو ڪيو ٿو وڃي پر سنڌ جي سوين لاشن جي ايف_آءِ_آر به نه ٿي ڪٽجي. ھاڻ اھا ڳالھ ڪنھن کان به ڳجھي نه رھي آھي ته ماڊل ٽائون جي واقعي پٺيان سڌو سنئون شھباز شريف، نواز شريف ۽ سندس وزيرن جو ھٿ آھي، رڳي اھو نه پر ان واقعي ڪرڻ ۽ ڪرائڻ پٺيان ڪيئي قوتون موجود آھن جن کي پنھنجا اصل مقصد حاصل ڪرڻا آھن ۽ ڪري رھيا آھن، اھڙي صورتحال ۾ سنڌ جا ماڻھو صرف اھو سوچڻ لاءِ مجبور آھن ته ھي ڪھڙو ملڪ آھي جنھن ۾ ھڪ سابق صدر، چونڊيل وزير اعظم، ملڪ کي ايٽمي طاقت بنائيندڙ، 90 ھزار قيدي آزاد ڪرائيندڙ ۽ ٽٽل ملڪ کي آئين ڏيندڙ عالمي ليڊر کي ته نه ڪيل ڏوھ جي سزا موت جي شڪل ۾ ڏني وڃي ٿي پر ان ئي ملڪ ۾ ھڪ پنجابي وزير اعظم کي ھٿ به نه ٿو لاٿو وڃي ۽ ان سان اھي عدالتون به گڏ بيھي وڃن ٿيون جن ھٿان ھڪ عالمي ليڊر کي ڦاھي تي ٽنگيو ويو حالانڪ ذوالفقار علي ڀٽو آمريڪا مخالف  ۽ اسلامي  بلاڪ ٺاھڻ واري جنون ۾ جھڙي ريت ھتان جي ھزارين سالن جي تاريخ رکندڙ قومن جو انڪار ڪندڙ نه رڳي آئين ٺاھيو، جنھن سان خاص طور سنڌ بدترين ڌاري آبادڪاريءَ ھيٺ آئي ته ٻئي طرف ھن ملڪ کي ايٽمي قوت بڻائيندي نه رڳي خطي ۾ ھڪ بد ترين خوف واري صورتحال پيدا ڪئي پر ھن ملڪ جي ننڍين قومن لاءِ به غلاميءَ جي زنجيرن کي مضبوط ڪيو، سنڌو درياءُ جنھن تي 1945 تائين انگريز سرڪار به ڪنھن ڪئنال ڪڍڻ جي اجازت نه ڏني ان ئي سنڌوءَ تي شھيد ڀٽي 1974 واري ٻوڏ دوران پنجاب کي 28 لنڪ ڪئنال ڪڍڻ جي اجازت ڏيئي سنڌوءَ کي ھميشه لاءِ سڪائي ڇڏيو، مطلب ته ھڪ اھڙو سياستدان جنھن 71ع واري دور ۾ وکريل ملڪ کي ٺاھي جوڙي مضبوط ڪيو ۽ لاھور کي بي تحاشا طاقت سان نوازي ھميشھ لاءِ ھتان جي ننڍ ين قومن کي غلام بنائي ڇڏيو، ان سياستدان کي به  پنھنجي سموري خاندان سميت بخش نه ڪيو ويو جو ان جو خاندان جاگيردار ھوندي به سول جمھوريت(جيڪا پنھنجي آخري نتيجن ۾ جاگيردارانه جمھوريت ھئي) جو حامي ھيو ۽ اسٽيبلشمينٽ کي حڪومت جي طابع پئي رکڻ چاھيائين.  اھڙي طرح حيرانگي ان ڳالھ جي به ٿئي ٿي ته نام نھاد جمھوريت لاءِ  اڄ به جملي جاگيردار ۽ سرمائيدار ھڪ ٿي وڃن ٿا جو عوام جي رت مان چوسيل ٽيڪس جي ڪرپشن مان سندن سرمائي کي خطرو پيدا ٿي وڃي ٿو ۽ اھو سلسلو ڪو اڄ جو نه آھي پر ھيءُ ملڪ ئي جيئن ته انگريزن طرفان ھن خطي جي انگريز وفادار قوتن لاءِ ٺھيو ھيو ان ڪري شروع کان وٺي نه رڳي ان طبقي جو اقتدار تي قبضو رھيو آھي پر اھي قوتون مختلف شڪلين ۾ واري واري سان پنھنجي اقتدار جو تحفظ به ڪنديون رھيون آھن ۽ ھي جي بحران پيدا ٿين ٿا اھي سندن حصي پتيءَ جو ئي جھيڙو ھجي ٿو، جنھن جي نتيجي ۾ شروع کان وٺي ھي ملڪ رياستي تضادن جو شڪار رھندو پئي آيو آھي ۽ ھاڻ اھي تضاد پنھنجي ان انتھا تي پھتا آھن جو ملڪي سلامتي ئي سواليه بڻجي وئي آھي.

اسلام آباد جي تحريڪ بنيادي طور تي انھن تضادن جي اھا انتھا آھي جنھن ۾ ھاڻ گھڻو ڪجھ طئه ٿيڻو آھي ۽ ان ۾ مختلف قوتون پنھنجي پنھنجي بقا جي جنگ وڙھي رھيون آھن، ھي جو ظاھر ۾ ڏسجي رھيو آھي ان جو حقيقتن سان ويجھي جو به تعلق نه آھي. ظاھر آھي ته عوام کي گڏ ڪرڻ لاءِ دانڌلين ۽ تشڪيل نوء جا ئي نعرا ھڻائڻا آھن.

ڏاھن ماڻھن جو خيال آھي ته ھن ملڪ کي ھلائڻ واريون سول ۽ ملٽري بيوروڪريسي، جاگيردار، سرمائيدار ۽ ڪجھ عالمي قوتون آھن جيڪي پڻ پنھنجن پنھنجن مفادن تحت ورھايل آھن ۽ ظاھر آھي ته ادارا ڪنھن ڀتين جو نالو نه پر انھن ڀتين ۾ ويٺل ماڻھن جو نالو آھن، جن جا پنھنجا پنھنجا مفاد آھن جيڪي مختلف شڪلين  ۽ تضادن ۾ ظاھر ٿين ٿا.

اسلام آباد ۾ لڳل ڌرڻن جي ڪھاڻي به پنھنجي پسمنظر ۾ نه ته ڪنھن انقلاب ۽ آزاديءَ جي جنگ آھي ۽ نه ئي اوچتو ڪنھن کي عوام جي دردن جو سور جاڳيو آھي، اھي ڌرڻا بنيادي طور تي انھن قوتن جي ٽول طور ڪم ڪري رھيا آھن، جن قوتن جا گھڻ طرفا مقصد آھن جن مان پھريون پنھنجي سرمائي کي بچائڻ آھي، جڏھن ته ورھايل سوچن تحت ڪنھن کي اسلام، ڪنھن کي پاڪستان ته ڪنھن کي آمريڪا جو اونو ۽ وفاداري جا مسئلا درپيش آھن. جڏھن ته ھن ملڪ اندر عالمي سطح تي جاگرافيائي تبديلين جا خواب  ڏسندڙ به پنھنجو ڪم ڪري رھيا آھن  ۽ ھاڻ جڏھن  ھن ملڪ جون ايتريون سوچون ۽ ڪردار ورھايل آھن ته ان جي نتيجن کي سمجھڻ ڪنھن لاءِ به ڏکيو نه ھوندو ۽ سچ ته اھو آھي جو ھتان جون سموريون سياسي قوتون ڪنھن نه ڪنھن لاءِ ھڪ ٽول طور استعمال ٿي رھيون آھن، جنھن جي ھڪ تصوير اسلام آباد جو تماشو آھي.

ڏاھن ماڻھن جو چوڻ آھي ته ھن قسم جي سياسي ھلچل جي پويان ننڍين قومن اندرھلندڙ اھي تحريڪون به آھن جيڪي طويل محرومين، وسيلن جي ڦر لٽ، ساڻن غير انساني ورتاءُ ۽ سندن عظيم اڳواڻن جي شھادتن جي نتيجي ۾ اڀريون آھن جن کي ڪچلڻ لاءِ به ھن ملڪ ۾ تحفظ پاڪستان واري قانون کان پوءِ ماڳھين ملڪ ۾ اھڙو سيٽ اپ آڻڻو آھي، جنھن سان ھتان جي محروم قومن کي چٿي، سندن وسيلن تي مڪمل قبضو ڪري  سگھجي ته ٻئي طرف ھتان جي مخصوص طبقي جي حڪمرانيءَ کي به قائم رکي سگھجي، جنھن جو اظھار ڪا لھوڪي پارليامينٽ جي گڏيل اجلاس کي مختلف اڳواڻن جي خطاب مان ئي لڳائي سگھجي ٿو. اھڙي طرح اسلام آباد جي تماشي ۾ ڪير ھارائي ۽ ڪير کٽي ٿو وارن سوالن کان گھڻو اڳتي سوچڻ جي ڳالھ اھا آھي ته ان خطرناڪ راند ۾ ھتان جون ننڍيون قومون ڪٿي بيٺل آھن........ ؟sufighulamrasool@gmail.com  

.......۽ نيٺ ملڪي سياست جو اصل مرڪز سامھون اچي ويو.

.......۽ نيٺ ملڪي سياست جو اصل مرڪز سامھون اچي ويو.

غلام رسول چانڊيو

ھاڻ اھو چوڻ ۾ ڪا به ھٻڪ محسوس نه ڪرڻ کپي ته ورھاڱي کانپوءِ ملڪي سياست جي اصل واڳ ڪنھن وٽ پئي رھي آھي ۽ اسلام آباد جي ڌرڻن کانپوءِ  جمھوريت جي دعويٰ ڪندڙ نواز شريف آخرڪار آرمي چيف اڳيان جمھوريت جي ڪيڪ کي پليٽ ۾ رکي اھو عرض ڪري ويٺو ته اوھان جي شيء اوھان جي ھٿ ۾، ھاڻ جو دل چوي اُھو ڪريو ۽ مونکي وزير اعظم رھڻ ڏيو باقي جو اوھان چوندئو اھو ئي ٿيندو! معنيٰ ته مون اوھان اڳيان توبھه ڪئي......... خبر نه آھي ته ھن مضمون ڇپجڻ تائين اسلام آباد جي صورتحال ڪھڙي بيٺل ھجي پر پاڻ ھن ملڪ جي شروع کان وٺي سياسي ڪيفيت ۽ تاريخ تي ھڪ سرسري نظر وجھڻ جي ڪوشش ڪريون ٿا.

بنيادي طور تي ھن ملڪ ٺھڻ کان وٺي ٽي طاقتون ھڪ ئي وقت ھڪ ٻئي خلاف سرگرم عمل پئي رھيون آھن جن ۾ ھڪ سول بيوروڪريسي ٻي ملٽري بيوروڪريسي ۽ آخري سياستدان شامل آھن جيڪي پھنجي جوھر ۾ مٿئين ڪلاس سان لاڳاپيل ھجڻ ڪري صرف ڪرسي جي جنگ ۾ مصروف پئي رھيا آھن ۽ انھن جي ايجنڊا تي عوام صرف ووٽ وٺڻ لاءِ پئي رھي آھي، جڏھن ته اھي قوتون جيڪي عوامي ايجنڊا کڻي جدوجھد ڪنديون رھيون آھن، انھن جي آجيان ھميشه جيل، تشدد،سزائون ۽ موت ڪندو رھيو آھي، سو ان ڳالھ کي جيڪڏھن ھيئن به ورتو وڃي ته خود سياست ۾ به مختلف شڪليون پئي رھيون آھن، جنھن ۾ ھڪڙا اسٽيبلشمينٽ جي اجازت ۽ سندن ايجنڊا تحت ڪم ڪندا رھيا آھن ۽ ڪيترا ته پيدا ئي سندن ڪيل آھن جيڪي سندن مفادن لاءِ وڙھندا رھيا آھن تڏھن به غلط نه ٿيندو . ھن ڳالھ کي جيڪڏھن ذوالفقارعلي ڀٽو تائين کڻي اچجي ته سموري ڳالھ سمجھ ۾ اچي ويندي ته ڀٽو صاحب پھريون سياستدان ھيو جنھن سول توڙي ملٽري بيوروڪريسي سان مھاڏو اٽڪايو ۽ سندس انجام ڦاسيءَ جي شڪل ۾ سامھون آيو ۽ ثابت ٿيو ته سول توڙي ملٽري بيوروڪريسي ئي ھن ملڪ جي اصل طاقت رھي آھي ۽ رھڻي آھي، جيڪڏھن ڳالھ کي سولي سنڌيءَ ۾ سمجھائجي ته معاملو ڪجھ ھن طرح بيھندو ته اسٽيبلشمينٽ ھن ملڪ جي وارث ھوندي ھميشه اھو ثابت ڪندي رھي آھي ته اسان جو پيدا ڪيل جيڪڏھن اسان جي ڪڍيل ليڪي کي ڪراس ڪندو ته ان جو حشر ڀٽي کان وٺي محمد خان جوڻيجي جھڙو ٿيندو ۽ نواز شريف سان ڪجھ اھڙو ئي ٿي رھيو آھي جو ھو پنھنجي ھر دور حڪومت ۾ پنھنجن ئي مالڪن سان مھاڏو اٽڪائيندو رھيو آھي.

اھڙي طرح  اڄ جيڪڏھن چتائي ڏسجي ته ملڪ جنھن سياسي، سماجي،معاشي ۽ رياستي بحران جي ور چڙھيل آھي اھو شايد پھريون موقعو ان ڪري به چئي سگھجي ٿو جو ھن دفعي سولين ۽ اسٽيبلشمينٽ جي جھيڙي جا بنياد اقتدار کان گھڻو اڳتي ڏسجي رھيا آھن. ڳالھ رڳو نواز شريف کي ھٽائڻ تائين محدود نه پئي ڏسجي، ھن جھيڙي کي اسٽيبلشمينٽ ۽ سول سرمائيداريءَ جي ٽڪراءَ واري تناطر ۾ به ڏٺو پيو وڃي. اھو ھڪڙو روشن سچ آھي ته نوازشريف ھڪ وڏو سرمائيدار ھوندي، پھنجي سڀني صورتن ۾ پنجاب جو نمائندو آھي جيڪو انڊيا سان سٺا تعلقات رکي پنھنجي سرمائي کي وسعت ڏيڻ چاھي ٿو، جنھن لاءِ ضروري آھي ته کيس پاڪستان کان وڏي مارڪيٽ گھربل آھي ۽ اھا مارڪيٽ انڊيا ئي ٿي سگھي ٿي جو باقي پاڙيسري ملڪ سندس سرمائي جي سيڙپ لاءِ مناسب نه آھن ۽ ان کانپوءِ سندس نظرون عالمي مارڪيٽ تائين پھچڻ واري خواھش ڏانھن وڃن ٿيون، ممڪن آھي ته منھنجي اھا ڳالھ درست نه به کڻي ھجي پر جيڪڏھن دنيا جي سياست مان سرمائي کي ڪڍي ڇڏجي ته پوءِ سياست کي ڪٿي بيھارجي؟  علم سياست جا استاد اھو ئي ٻڌائين ٿا ته سياست جا بنياد سرمائي يا معاشيات تي دنگ ڪن ٿا.    سو ان تناظر ۾ به نواز شريف لاءِ پيدا ٿيل صورتحال کي  ڏسڻ گھرجي

اھڙي طرح اسٽيبلشمينٽ به ھاڻ رڳي سرحدون سنڀالڻ تا ئين محدود نه رھي آھي، سندس اڄوڪي شڪل سرمائيداريءَ تي بيٺل نظر اچي ٿي. پيٽرول پمپن کان ويندي روڊن جي ٺيڪن، بيڪرين ۽ سرمائي جي سڀن صورتن ۾ ملي ٿي، تنھنڪري اھو سمجھڻ ايترو به ڏکيو نه ھجڻ گھرجي ته موجوده بحران جا سبب رڳي اليڪشن ۾ دانڌلين يا وري قادري صاحب جي 10 نقطن تي دنگ ڪن ٿا، سنجيده ھلڪا معاملن کي ڪجھ ان نظر سان به ڏسن ٿا ته ھيءَ جنگ رڳي مطالبن جي جنگ نه پر ھن جنگ جا پيرا مختلف مفادن ڏانھن به وڃن ٿا. ان سلسلي ۾ رٽائرڊ جنرل پرويز مشرف جي ھڪ نجي چينل کي ڏنل انٽرويو تي غور ڪرڻ جي به ضرورت آھي جنھن ۾ مشرف سڌي طرح اھو چئي ڏنو آھي ته ھن ملڪ ۾ جاگرافيائي تبديليءَ جي سازش ٿي رھي آھي ۽ آمريڪا ملڪ جي اندروني معاملن ۾ مداخلت بند ڪري ۽ مشرف طرفان ٻيون به کوڙ ساريون اھم ڳالھيون چيل آھن جيڪي ھن ملڪ ۾ عالمي مداخلت ڏانھن واضع اشارو ڪن ٿيون ۽ لڳي ڪجھ ائين رھيو آھي ته ھن ملڪ جا مسئلا ھاڻ ٻنھي طرفن کان پنھنجن آخري فيصلن جي تقاضا ڪري رھيا آھن.

خبر نه آھي ته جنھن وقت اوھان ھيءُ مضمون پڙھي رھيا ھوندا ته ان وقت اسلام آباد جي ڪھڙي صورتحال ھوندي پر ھڪ ڳالھ صاف آھي ته ھن ملڪ جون اصل قوتون مختلف تجربا ڪرڻ کان پوءِ شايد ھڪ آخري تجربو به ڪرڻ گھرن ٿيون جنھن ۾ کين پنھنجي سرمائي جي حفاظت ۽ واڌ سميت ھتان جي ننڍين قومن طرفان اٿندڙ ۽ ھلندڙ مزاحمتن کي به ختم ڪرڻو آھي، جڏھن ته مشرف کان ويندي سندن مرضي خلاف ٿيندڙ ھر قد م کي به روڪڻو آھي، سو ھن سموري ماجرا کي رڳي دانڌلين يا بنيادي تبديليءَ جي تناظر ۾ ڏسڻ دانشمندي نه ھوندي............

                                                                                                          sufighulamrasool@gmail.com